Onlangs, 17 maart 2023, werd de nieuwe denker des vaderlands bekend gemaakt: Marjan Slob (1964). Zij kiest als motto voor de komende twee jaren: Ruim denken.
Binnenkort zal er een boek verschijnen van Jannetje Koelewijn, Over het denken van Marjan Slob (Ambo/Anthos) en op 7 april vindt de officiële benoeming plaats.
Sinds 2011 kennen we voor telkens twee jaren de Denker des Vaderlands, en Marjan Slob heeft inmiddels zes Denkers voor haar. Het leek mij een goed moment afscheid te nemen van haar voorganger Paul van Tongeren(1950), hoogleraar Wijsgerige Ethiek aan de Radboud Universiteit en de Universiteit van Leuven tussen 1988 en 2015.
Sinds geruime tijd is er een debat gaande tussen de academische filosofie en de publieksfilosofie. Van Tongeren was in mijn ogen een uitgesproken voorbeeld van een combinatie van die twee benaderingen. Hij was altijd bezig met aansprekende denkers, van Aristoteles tot Nietzsche.
Op basis van oude voordenkers hield hij een pleidooi voor afstand, het nadenken in plaats van haast en ongeduld. Dat werd meteen duidelijk in Het Wonder van Betekenis (Boom, 2021, 159 pag.). Zijn inzet was om door middel van de geschiedenis van de filosofie de samenleving een spiegel voor te houden om ons te wijzen op onze morele verplichtingen.
Een goed voorbeeld van zijn werkwijze was Doodgewone Vrienden, nadenken over vriendschap (Boom, 2021, 192 pag.) Ook hier was weer een denker aan het woord die stilstaat bij vragen zonder definitieve antwoorden te geven.
In november 2021 trad hij op in Groningen tijdens het Jonge Harten Festival in de Nieuwe Kerk. Daarbij ging het om dat fenomeen van betekenis. Wij ervaren iets, maken iets mee en geven daaraan onze subjectieve betekenis. Uiteraard moest hij zich ook uitspreken over Corona, waarbij hij in mijn optiek toch vooral technische oplossingen en een fixatie op cijfers zag.
Ook hier toonde hij een zeer genuanceerde positie. Hetzelfde gold daarna voor zijn visie op de oorlog in Oekraïne.
In april 2022 was hij weer in Groningen, nu tijdens de Nacht van de Filosofie rond het thema Intieme Vreemden. Ook hier ging het op indringende wijze om de relatie tussen oorlog, vriendschap en de dood.
Tot slot wijs ik nog op een gesprek met Van Tongeren en Marjoleine de Vos (NRC,13.9.2022). Dit gesprek vond plaats in het kader van een serie van de krant rond het thema Wat maakt het leven de moeite waard.
Van Tongeren is in mijn visie een subtiele, tastende en zoekende denker. Hij blijft cirkelen rond cruciale begrippen als vriendschap, betekenis, dankbaarheid en verwondering en hij worstelt altijd met het probleem om dat in taal uit te drukken, om zo iets van de grootsheid en de diepte van het menselijk leven en bestaan uit te spreken.
Mijn dank aan deze denker, een academische filosoof, die tegelijkertijd een uitermate aansprekende publieksfilosoof bleek te zijn.
Dus nu weer op, binnenkort, naar de volgende ronde.
Karel Hupperetz