Recent publiceerde de Franse historicus Pierre Nora (1931) twee delen memoires, een terugblik op zijn leven (2021, Jeunesse en 2022, Une étrange obstination). Deel I gaat over zijn jeugd in een joods doktersgezin in de periode rond de Tweede Wereldoorlog, de scholen en de universiteit die hij bezocht en over zijn tijd als geschiedenisleraar in Algerije. Deel II gaat met name over zijn lange tijd als uitgever bij Gallimard, met de contacten en vriendschappen met talloze schrijvers en intellectuelen in Frankrijk, die daar ontstonden. Behalve dat hij bij uitgeverij Gallimard werkte, was hij verbonden aan de École des Hautes Études et Sciences Sociales. Nora zou Nora niet zijn als hij zijn memoires niet in een groter historisch kader zou plaatsen.
In 2001 werd Pierre Nora lid van de Académie Française, van de ‘Immortelles’. Hij werd vooral wereldberoemd met de zeven delen van Les Lieux de Mémoire, met culturele, collectieve herinneringen van Frankrijk, een onderzoek naar de Franse identiteit en de plekken, waarmee men zich in Frankrijk verbonden voelt. Het gaat om symbolische plekken, die hebben bijgedragen aan het nationale zelfbewustzijn.
Zijn grote werk staat in de traditie van Maurice Halbwachs (1877-1945), een Franse socioloog en filosoof. Halbwachs publiceerde in 1925 de studie: Les cadres sociaux de la mémoire collective, en in 1939 La mémoire collective. Halbwachs werd in juli 1944 gearresteerd en stierf in maart 1945 in Buchenwald. In die lijn staat Nora met zijn 4000 pagina's geschiedschrijving van plekken en fenomenen van Frankrijk.
Nora’s overtuiging was het “om in tijden van internationalisering en globalisering met dit onderzoek een ankerplaats te vinden voor het culturele, collectieve geheugen van de natie”.
Hij bracht het maatschappelijk en cultureel onderbewustzijn in kaart. Gebruiken, feesten, rituelen, plekken, waarop de geschiedenis zich vastzette en tastbare en zichtbare plekken achterliet voor een zoektocht naar de Franse identiteit.
Zijn indrukwekkende publicatie vond grote navolging in tal van landen en wekte als historiografisch concept wereldwijd grote belangstelling. Zo verschenen in Duitsland drie delen bij Beck, München: Deutsche Erinnerungsorte, vanaf 2001 (deel I 724 pag., deel II 738 pag., deel III 784 pag.). Eerder was in Duitsland – in 1990 – een verkorte versie verschenen van Nora’s omvangrijke werk bij Fischer Verlag: Zwischen Geschichte und Gedächtnis.
De Nederlandse variant Plaatsen van Herinnering ging in oktober 2005 van start. In de loop van de tijd verschenen er vier boeken vanaf prehistorie en beeldenstorm, via de 19de tot en met de 20ste eeuw, met als uitsmijter het kleine boekje van H.L. Wesseling: Plaatsen van herinnering, een historisch succesverhaal, (Bakker, Amsterdam, met een ten geleide van Pierre Nora, 22 pag.).
Per deel werden in zo'n 40 hoofdstukken plekken en locaties geschetst van het Achterhuis, via het Lieverdje tot de aardgaswinning in Slochteren, in totaal zo'n 160 onderwerpen met talrijke foto's, een reis door de tijd langs de schatkamers van het verleden.
Tot slot noem ik nog de twee delen van een Belgische variant: Parcours van Herinnering (Bakker, deel I 461 pag., deel II 512 pag.) Ook hier komen via 66 monumenten en plekken alle belangrijke zaken aan bod zoals Het Lam Gods, de opstand in september 1830, de Taalstrijd, maar ook de Carnavalsfeesten van Binche.
Pierre Nora heeft met zijn omvangrijke publicatie een fundamentele bijdrage geleverd aan de nationale geschiedschrijving en de noodzaak van reflectie over de eigen nationale identiteit. Het fenomeen van het culturele geheugen is in ieder geval sinds die tijd niet meer weg te denken.
Met de beste wensen voor het nieuwe jaar,
Karel Hupperetz