O
p zaterdag 19 december overleed op 86-jarige leeftijd Abraham Rutger van der Vlugt. Mijn kinderen en kleinkinderen zijn met hem - als de enige echte Sinterklaas - groot geworden. 25 jaar lang, tussen 1986 en 2010, trad hij op als de adviseur van Sinterklaas.
Na de oorlog studeerde hij korte tijd Bouwkunde in Delft maar ging daarna tot 1961 naar de Toneelschool in Amsterdam. Na de Actie Tomaat richtte hij in 1970 het gezelschap Sater op en speelde daarna bij verschillende gezelschappen en in talloze films, tv-series en in vrije producties. Zijn acteerstijl is in mijn ogen gekenmerkt door kracht en intensiteit, door subtiel spel en understatement.
Een van de mooiste rollen speelde Van der Vlugt in 1999 in het toneelstuk van Michael Frayn, Kopenhagen, in de regie van Peter Tuinman. Dat was bij wat toen het NNT, het Noord Nederlands Toneel, heette, in de tijd van Evert de Jager en Koos Terpstra, in Theater de Machinefabriek in Groningen en ook elders in het land. De rol van Niels Bohr leverde hem in 2000 de Louis d'Or op. Met LIz Snoijink als zijn echtgenote Margrethe en Rudolf Lucieer als Heisenberg was dit een indringende toneelervaring over de korte, beroemde ontmoeting op 16 september 1941 tussen leermeester Bohr (1885-1962), de hoogleraar in het bezette Kopenhagen aan het Instituut voor Theoretische Natuurkunde en de Duitse fysicus Werner Heisenberg (1901-1976), later hoogleraar in Leipzig. Beide geleerden kregen in 1922 c.q. 1932 de Nobelprijs voor de natuurkunde. Bohr ontvluchtte in 1943 Denemarken via Zweden en Engeland op weg naar de USA. Het was de tijd van de nucleaire projecten rond de ontwikkeling van de atoombom, die in dit toneelstuk aan de orde waren. Het fascinerende van dit toneelstuk is de tekst, met een grote ambivalentie tussen fictie en realiteit. Die korte avondwandeling in een park bij het huis en het instituut van Niels Bohr, die tien minuten in de vroege periode van de Tweede Wereldoorlog en in die tijd van de wapenwedloop, heeft Frayn in deze spannende reconstructie in zijn toneelstuk uit 1998, (uitgeroepen tot Best Play of the Year) tot leven gewekt.
Deze historische ontmoeting, op het scherp van de snede, rond de verantwoordelijkheid van de wetenschap, geplaatst in een hiernamaals met flashbacks, wisselende perspectieven en grote gelaagdheid, was een fascinerend praatstuk tussen de Deen en de Duitser, tussen leraar en leerling. Studium Generale in Groningen wijdde er in oktober 2005, onder andere rond de tv-versie van het stuk uit 2002, een serie lezingen aan.
In 2009, rond de 75-ste verjaardag van Van der Vlugt vond er een reprise van Kopenhagen plaats, weer met hem in de rol van Niels Bohr, actrice Liz Snoijink en, heel verrassend, Stefan de Walle, de huidige Sinterklaas als Werner Heisenberg, bij Het Nationale Toneel. Zoals gezegd, ik beschouw deze rol van Van der Vlugt als een van zijn belangrijkste prestaties.
Interessant is overigens een symposium in Kopenhagen in september 2001, rond dit stuk van Frayn, met talrijke lezingen en discussies. Op het eind onthulde de directeur van het Bohr-archief dat de familie het materiaal, zoals verschillende notities van Bohr, eerder dan de officiële termijn van 2012 zou vrijgeven. De Frankfurter Allgemeine Zeitung publiceerde op 18 februari 2002 een groot artikel en een reactie van Michael Frayn op al die ontwikkelingen. Ondanks veel latere publicaties rond de ontmoeting tussen beide geleerden zullen we nooit met zekerheid weten wat er daar in september 1941 aan de orde is geweest in het door de Duitsers bezette Kopenhagen.
Deze toneeltekst blijft een schitterend voorbeeld naast veel soortgelijke toneelstukken zoals van Brecht (Leben des Galileis), Dürrenmatt (Die Physiker), Kipphardt (In der Sache J. Robert Oppenheimer) tot aan Snaren van Gerardjan Rijnders.
Karel Hupperetz
Comments