Ascona, Monte Verdia

Dit jaar is het 125 jaar geleden, dat de pianiste Ida Hofmann en de industrieel Henri Oldenkoven in Ascona de omgeving van Lago Maggiore  in Zwitserland, in Kanton Tessin, een berg konden kopen en daar een commune-achtige gemeenschap stichtten.

Zo’n 10 jaar eerder waren er al soortgelijke plannen om op die plek een “theosofisch “klooster” te beginnen. De plek liep nogal leeg omdat na een ramp met wijnluizen er veel wijngaarden waren vernietigd .Heel snel kwamen weer de eerste hutten en woonplekken tot stand en ontstond er een andere manier van samenleven, met vegetarisme, natuurlijke geneeswijzen en met “Freikörper”cultuur.

Een zoektocht naar een andere, nieuwe ,harmonische manier van samenleven. In 1902 kozen de twee stichters voor deze bijzondere plek de naam : Monte Verita , berg van de waarheid.

Rond 1905 ontstonden er een aantal regels en statuten voor deze individualistische , coöperatieve leefvorm.  Ascona werd in mum van tijd op grote schaal bezocht door anarchisten, uiteenlopende intellectuelen, kunstenaars, schrijvers, dansers, theosofen, nudisten en zonderlingen. Ik noem slechts, volstrekt willekeurig, een paar namen als voorbeel: schrijvers als Hermann Hesse, Oskar Maria Graf, dansers als Lacroze, Laban en Mary Wigmann, beeldende kunstenaars zoals Marianne von Werefkin (zelfs tussen 1918 -1938) en uit ons land het bekende kunstenaarsechtpaar Otto en Adya van Rees.

Het begin leek een voorloper van de latere hippiebeweging met een grote aantrekkingskracht door de eenvoud, die andere manier van leven, beïnvloed door de veel grotere Reform-bewegingen van die tijd, kortom een alternatief aards paradijs, een sociaal-culturele utopie.

Dans, concerten, lezingen en theater speelden van meet af aan een belangrijke rol. Heel snel was Ascona een centrale plek voor de internationale Avantgarde uit het begin van de 20 ste eeuw. In de loop van de tijd traden er uiteraard  wel wat veranderingen  en wisselingen op, zelfs al voor het overlijden in de jaren 30 van de oorspronkelijke stichters  Hofmann en Oedenkoven. 

Zo luidde  vanaf 1926 de bankier Eduard Freiherr von der Heydt een andere fase in met de bouw van een hotel, waar ook zijn kunstcollectie werd ondergebracht. Na zijn dood in 1964 werd de Monte Verita het eigendom van het kanton Tessin en in de jaren 90 jaren vond er een grondige renovatie plaats.

Uiteraard speelden ook politiek-maatschappelijke veranderingen plaats, zoals de Eerste Wereldoorlog en de Naziperiode 1933-1945.  een cruciale rol. Acona was in die periode een vluchtheuvel in het neutrale  Zwitserland. De rol van Ascona voor anarchisten , theosofen , vegetarisch leven, als breed internationaal trefpunt werd vanaf 1933 nog versterkt door de Nederlandse Olga Fröbe Kapteyn.

In de lange periode tussen 1933-1988 was zij de grondlegger voor de toentertijd zeer bekende, jaarlijkse Eranos bijeenkomsten. Daar traden heel bekende sprekers op als Jung, Buber, Scholem , Eliade en talloze landgenoten als Gerardus van der Leeuw, Buytendijk , Quispel en Delfgauw.

Decennia lang verschenen jaarlijks bij uitgever Rheim-Verlag in  Zürich de lijvige jaarboeken rond een specifiek thema. Naast geesteswetenschap, esoterie, tal van actuele  vragen en kwesties kwam ook de natuurwetenschap aan bod. Die Eranos bijeenkomsten en boeken kan men zien als een soort van encyclopedie  van die tijd met zo’n 260 voordrachten van zo’n 800 geleerden, met een omvang van 12.000 pagina’s, nog aangevuld met beeldmateriaal.

De bioloog Adolf Portmann hield in Oktober 1961 een rede en historische terugblik, ter gelegenheid van de 80 ste verjaardag van Olga Fröbe Kapteyn . De Titel luidde : Vom Sinn und Auftrag der Eranos -Tagungen . De naam Eranos ,ooit een suggestie van Rudolf Otto, betekent: vriendschappelijk  samenzijn en wereld van geljjkgestemden. Maar het was ook een compendium van uiteenlopende visies.

In 2006 werden de bijeenkomsten weer opnieuw opgestart. In de loop  van de 125 jaren waren er uiteraard naast perioden van leegloop en verval altijd ook weer nieuwe aanzetten. Bijvoorbeeld door een permanent museum, talloze exposities en publicaties gewijd aan deze internationale , utopische leefgemeenschap.

Ascona past zeker ook in de veel bredere context van soortgelijke gemeenschappen als Walden of de talrijke kunstenaarskolonies sinds Barbizon in Frankrijk, Worpswede in Duitsland, Domburg met Jan Toorop of een paar plekken in Drenthe. Op een zelfde manier past Ascona ook in de context van de vroege Boheme , van de eerder genoemde “Lebensreform “, van stromingen als het pacifisme.

De Monte Verita was in mijn visie altijd meer dan een excentriek geheel , waar men zelf groente en fruit verbouwde, de vrije liefde vierde en genoot van zon en licht. In die uithoek van Europa , nog net Zwitserland, tegen Italie aan, was Ascona een brandpunt van natuurlijk leven, weg van nationalisme, van industrie en technische ontwikkelingen en ook zeker meer dan de wereld van Blavatsky/Besant /Steiner.

Goed is ook dat er vanaf 2013  jaarlijks een Literatuurfestival plaats vindt van een paar dagen  met sprekers als Magris, Sloterdijk en Enzensberger: de Eventi Litterari.

Ik geef de Duitse auteur Erich Mühsam gelijk, die Ascona ooit betitelde als “het wonderbaarlijkste plekje op aarde “.

En anders de titel van het boek over Ascona van Enno van der Eerden : bezield paradijs (.2011).

Karel Hupperetz