Dubbeltalenten
De meeste mensen zijn blij dat zij een talent of beroep hebben, dat ze uit kunnen oefenen maar tegelijkertijd kennen we allemaal voorbeelden van dubbel- of multi-talenten, van mensen, die zowel schrijver als schilder, acteur en auteur zijn en die op al deze terreinen uitblinken.
Vanuit mijn eigen beperking heb ik altijd met enige bewondering naar dat fenomeen gekeken. Iemand als Jeroen Krabbé is een bekende filmacteur, een gewaardeerd schilder en een voortreffelijke presentator van tv-programma’s over kunstenaars als onder meer Van Gogh, Gauguin en Chagall. Nietzsche was een classicus/hoogleraar, die componeerde en een omvangrijk filosofisch oeuvre bij elkaar schreef.
Uiteraard zijn er aan dit verschijnsel exposities en studies gewijd. Ik noem hier bijvoorbeeld het boek The Writer’s Brush van de Amerikaanse auteur Donald Friedman (2007, 480 pagina's, alleen nog tweedehands verkrijgbaar), waarin zo'n 113 dubbeltalenten van circa 200 schrijvers/schilders worden gepresenteerd, met talloze reproducties.
We maken kennis met voorbeelden als Goethe, Hermann Hesse en Günther Grass. Bij sommigen is het niet meer dan iets, wat men er naast het ‘hoofdwerk’ af en toe bij doet, bij anderen is er echt sprake van een dubbeltalent.
Ook in ons land zijn talloze multi-talenten te vinden, van Hugo Claus tot Lucebert en Jan Cremer. Maar ook iemand als Ellen ten Damme, die bekend is van toneel en film, en optreedt als muzikant en performer. Zij groeide op in Roden, volgde een studie Nederlands in Groningen en de kleinkunstacademie in Amsterdam, waarna een flitsende carrière volgde vol zang, dans en acrobatiek. Ten Damme trad op naast beroemdheden als Nina Hagen en Udo Lindenberg.
Meestal is een sector dominant, maar altijd is er sprake van werk tussen taal en verbeelding, tussen penseel en pen. Handschrift en tekening lopen als het ware in elkaar over.
Bij iemand als Kurt Schwitters vormde een eigen aparte kunstvorm zich tussen woord, tekst en beeld. In ieder geval zijn het altijd voorbeelden van intermedialiteit.
Ik noem tot slot nog twee Nederlandse voorbeelden: Jan Wolkers en Charlotte Mutsaers. Jan Wolkers (1925-2007) was uiteraard altijd meer dan Turks Fruit en Zomerhitte, het boekenweekgeschenk van 2005. Wolkers, die opgroeide in een streng, gereformeerd kruideniersgezin, vlakbij Oegstgeest, bezocht tijdens de Tweede Wereldoorlog de Tekenacademie in Leiden en ontwikkelde zich daarna tot schrijver, schilder, beeldhouwer en tekenaar.
Zijn debuut als schrijver vond plaats in het tijdschrift Tirade in 1959.
Zijn leven lang stonden de thema van leven en dood centraal, van Eros en Thanatos, zoals Freud ze noemde. We weten allemaal van de lange periode, die Wolkers doorbracht te midden van de natuur op Texel, en van het feit, dat hij heel veel bewaarde zodat we over een ruim Wolkers-archief beschikken.
Sinds oktober 2017 is over het oeuvre van Wolkers te lezen in de grote biografie van Onno Blom, die zo'n tien jaar aan deze dissertatie werkte (Het litteken van de dood, De Bezige Bij, 1120 pagina's).
Charlotte Mutsaers (1942) bezocht het Stedelijk Gymnasium in Utrecht, studeerde vervolgens Nederlands en bezocht later als bijna 30-jarige de Rietveldacademie.
Haar werk is altijd zowel literair als beeldend, een combinatie van woord en palet. Het oeuvre is zeer veelzijdig: van romans en verhalen tot essays en gedichten, heel vaak met vaste elementen, gebaseerd op belevenissen en herinneringen, met terugkerende thema's. Mutsaers schetst een heel eigen en toch voor de lezer zeer herkenbare wereld, vol associaties, verbanden en verbindingen.
Haar opus heeft deels de eenvoud van striptekeningen, maar tevens bouwt zij haar eigen wereld en universum op. Zij woont al geruime tijd in Oostende in Vlaanderen, de stad waar James Ensor ooit woonde. Mutsaers vertoont met hem mijns inziens een zekere verwantschap.
In 2010 ontving Charlotte Mutsaers de P.C. Hooftprijs voor dit autonome, onafhankelijke en originele werk, maar ook voor de vele illustraties die zij maakte voor boeken en tijdschriften.
Mij blijft de wereld van die vele dubbel- en multi-talenten voortdurend fascineren en bezighouden.
Karel Hupperetz