B
Bij generaties bestaat een chronologie met voortdurende veranderingen en verschuivingen. Zo spreken we onder meer over de naoorlogse Babyboomers, de Protestgeneratie en de Millennials.
Daarnaast bestaan er hele generaties in eenzelfde sfeer en werkkring: denk aan de juristensector waarin de familie Moszkowicz werkzaam is en was. Ook bekend zijn acteursfamilies zoals de Croisets en de Krabbés met acteurs en kunstenaars zoals Opa Heinrich Martin Krabbé, vader Maarten, Jeroen Krabbé en zijn zoon Jasper.
Dit geldt bovendien voor onder andere generaties artsen en leraren. Ook hier lijkt er mogelijk sprake van een genetische, aangeboren aanleg. Daarnaast kan het nabootsen van opa,vader, oma of moeder hieraan bijdragen, omdat men langere tijd met een wisselwerking in gezin of familie is geconfronteerd.
Helemaal bijzonder wordt dit als bijvoorbeeld vader en zoon in een voorstelling spelen, of als de kleinzoon bij een expositie een hommage wijdt aan de grootvader. Voor mij geldt in dit verband nog steeds als groot voorbeeld een schilderij van Charley Toorop, waarbij drie generaties in een werk samenkomen. In dit geval gaat het om de generaties Jan Toorop (1858-1928), dochter Charley (1891-1955) en haar zoon Edgar Fernhout (1912-1974), getoond in de expositie in 2019 ‘De Toorop Dynastie’ in het Stedelijk Museum Alkmaar (catalogus Waanders, 128pag.) en zo kan je trouwens doorgaan naar Rik Fernhout (1959) van de volgende generatie.
Dit schilderij van drie generaties ontstond in een relatief lange periode tussen 1941-1950 (nu in Boijmans - van Beuningen, 200 bij 120 cm.). Linksboven zien we het bronzen beeld van vader
Jan Toorop van de hand van beeldhouwer John Raedecker (1885-1956), die meerdere werken maakte van Toorop. Uiteraard kennen velen een van de zelfportretten van deze kunstenaar uit bijvoorbeeld 1880 of 1915. Centraal staat Charley zelf in de sfeer van haar vele, gestileerde, strenge zelfportretten ,het palet in de rechter-, het penseel in de linkerhand, met een dichtgeknoopt jasje. Tot slot bevindt zich zoon Edgar rechtsboven voor het raam en de bomen, ook hij met een palet.
Uiteraard bestaan er veel foto's van Jan Toorop, zijn Engelse echtgenote Annie en dochter Charley, naast andere portretten van Charley's hand zoals haar zelfportret met drie kinderen. Nog aardiger is een foto van de Hongaars -Nederlandse Eva Besnyö, enige tijd de schoondochter van Charley Toorop (1910-2003). Voor het eigenlijke schilderij staat Charley voor dit olieverfdoek in wording.
Van deze drie generaties is vader Jan Toorop - in mijn visie althans - een van de belangrijkste kunstenaars rond 1900, meteen groot netwerk van contacten in binnen- en buitenland en met een grote invloed op talrijke kunstenaars en tijdgenoten.
Jan Toorop, met zijn opleiding aan de Academie in Brussel en zijn lidmaatschap van Les Vingts, was vooral een schilder, die in zijn grote oeuvre talloze stijlen verwerkt een zich eigen maakte.
In mijn ogen was Jan Toorop een multitalent, een duizendpoot. Hij was op veel plekken in ons land een centrale figuur in de wereld van de schilderkunst rond 1900.
Charley's leven speelde zich grotendeels af in de kunstenaarskolonie van Bergen, waar in 1921 in opdracht van Jan Toorop door de architect Piet Kramer Villa de Vlerken werd gebouwd aan de Buerweg 19. Met een korte onderbreking tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte en woonde zij hier. Charley was vroeg het ouderlijk huis uit, trouwde in 1912 met de filosoof Henk Fernhout. Net als haar vader werkte ook zij in verschillende stijlen als realisme, expressionisme en symbolisme aan haar vele portretten en landschappen. Ook Charley had veel contacten met vrienden en artistieke collega's zoals met Adriaan Roland Holst (1891-1955). Charley werd in Bergen begraven. Zij was een onafhankelijke vrouw, die vasthield aan haar eigen opvattingen.
Het ging haar om het ‘Bezield zien’, zoals zij in 1917 zei.
Ook zoon Edgar woonde en werkte in Villa de Vlerken. Hier vooral speelde zijn zoektocht tussen figuratief en abstract werken zich af, totdat hij zijn eigen taal en vorm van abstractie vond, om de essentie weer te geven, met zijn magischrealisme. Zo kon hij uit de schaduw van zijn moeder treden door het spelen met licht en kleur.
In de tentoonstelling in Alkmaar in 2019 werd duidelijk dat er tussen de drie leden van een artistieke familie sprake is van zowel verwantschap in thema of compositie en van het vinden van een eigen, specifieke stijl. Men beïnvloedde elkaar, er is sprake van een verbondenheid, en daarnaast zijn het drie ego's met een eigen stijl en ook met botsingen. In het beroemde schilderij van de drie generaties is Charley ontegenzeggelijk in dit geval de spil van ‘De Toorop Dynastie’.
Karel Hupperetz