+

Soms bevalt mij een zekere teleurstelling ten aanzien van onze tijd waarin kennelijk steeds minder mensen nog over zogenaamde ijkpunten, het zien van de culturele samenhang, beschikken.

Tegelijkertijd is men al zo’n twintig jaar bezig met een debat over een Nationaal Historisch Museum rond ons Nederlandse culturele erfgoed, of over de Canon van de Geschiedenis, een poging tot een geautoriseerde, officiële geschiedschrijving te komen.

Als een voorloper van dit lange debat zou men een lezing kunnen beschouwen, die Karel van het Reve ooit hield voor de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. Het ging daar toen al om de kwestie van algemene ontwikkeling, om wat een bepaald beschaafd mens behoort te weten.

Een andere koploper is voor mij het lijvige boekwerk van de Duitse auteur Dietrich Schwanitz : “Bildung , alles was man wissen muss “ ( Eichborn Verlag, Frankfurt a. M, 1999, 544 pag. )

Deze studie bevatte vanaf de vroegste tijden tot dat tijdstip van 1999, een overzicht van boeken enzovoort, die ons beeld van de wereld hebben bepaald. Iets soortgelijks kan men in ons land vinden bij Andre Klukhuhn, “De Geschiedenis van het Denken: filosofie, wetenschap, kunst en cultuur van de Oudheid tot nu” (Bert Bakker, Amsterdam, 2003, 652 pag,).

In ons land barstte het Canon-debat pas echt los met het kleine boekje: De Canons, wat iedereen wil weten over geschiedenis, literatuur kunst en wetenschap (Bert Bakker, Amsterdam, 2006, 154 pag.). Ik had toen al het idee , dat je in plaats van “wil weten “ eigenlijk zou moeten lezen “moet weten “.

In datzelfde jaar 2006 verscheen de Canon van Nederland in twee delen “Toen en Nu “ onder redactie van Prof.dr.Frits van Oostrom., het boekwerk met de beroemde 50 vensters voor de Vaderlandse Geschiedenis vanaf de Hunebedden tot aan Europa. Vanaf dat moment was de Canon-epidemie niet meer te stuiten en ontstonden in korte tijd een Canon van de Filosofie (2008 ), een Beta Canon (2008 ) en iets later een Gamma Canon (2011 ).

De twee laatst genoemde Canonstudies stonden na de oorspronkelijke publicatie in de Volkskrant in de traditie van de 50 Vensters. Ook hier werd er gewerkt met 50 Kernbegrippen over “Wat iedereen moet weten van de Natuurwetenschap “, (Redactie Robbert Dijkgraaf , voorwoord van Ronald Plasterk ) en bij de Gammacanon: “Wat iedereen moet weten van de Menswetenschappen”.

Kortom ging het er om te laten zien wat elk ontwikkeld mens zou moeten weten over de wereld waarin wij leven. Al in 2009 wijdde het Boekman-Cahier Nummer 79 aan die door mij als Canon-epidemie aangeduide fenomenen.

In 2009 verscheen het boek :”van Spiegels en Vensters , de Literaire Canon” (Verloren , 325 pag.) In oktober 2022 kwam al weer een nieuwe Nederlandstalige Literaire Canon uit, met overigens nog steeds Max Havelaar van Eduard Douwes Dekker uit 1860 op de eerste plaats.

Vrij recent ontstond er weer wat rumoer en discussie rond de Canon van de Filosofie.

Het toeval wil , dat op 17-9-2021 door Elma Drayer (columniste bij de Volkskrant) een eerste notitie hierover werd gepubliceerd en precies een jaar later in de NRC van 17-9-2022 een vervolgverhaal . Dit debat was aangezwengeld door de VU Filosoof Carlo Ierna en ging weer eens over de kwestie of we niet zouden moeten afzien van zo’n Canon of minstens de vraag welke filosofen wij zouden moeten kennen. Nog iets meer bijzonder, in mijn ogen, was het feit dat 13 jaar na de toentertijd op grote schaal gewaardeerde Canon van de Geschiedenis deze al weer moest worden verbeterd.

Na de Canon van Oostrom kreeg nu James Kennedy (hoogleraar Moderne Nederlandse Geschiedenis aan de RUU) de opdracht als voorzitter van de Commissie voor een herijkte Canon. In 2017 had Kennedy al “Nederland, een beknopte geschiedenis“ gepubliceerd.

Nu verdwenen 10 van de vroegere 50 vensters en werd in 2020 een aantal zaken herschreven. Het blijft zo te zien om met een oude uitspraak van de historicus Pieter Geyl te spreken: 'een discussie zonder eind'.

Het lijkt er sterk op , dat men in de onoverzichtelijke periode waarin wij ons bevinden toch naar een zeker houvast zoekt, ondanks alle noodzakelijke keuzes die men daarbij moet maken, of een beperkt nationaal gezichtsveld of een beperkte houdbaarheid.

De Canon is vanuit mijn perspectief altijd tijdgebonden en veranderlijk, hoezeer ook experts of specialisten hun best doen. Je kunt de hele discussie zien als een poging om gedeelde interpretatie- kaders aan te bieden voor bepaalde terreinen of domeinen.

Juist in onze tijd van globalisering, van internet, van nieuwe media lijkt een vast kennisniveau niet meer gegeven. Voor de een gaat het hierbij om een elitair debat of om een vorm van indoctrinatie, terwijl de ideale Canon altijd veranderlijk, tijdgebonden en selectief is .

Je moet de Canon met enige regelmaat opnieuw bekijken, herzien, herijken. De kritiek op de onontkoombare eenzijdigheid moet je serieus nemen. Soms lijkt het ook bijna een kwestie van een generatieconflict, waarbij een bepaalde groep een sector overheerst, de oude garde en het verzet daartegen door een nieuwe latere lichting,

Ik sluit mij aan bij een uitspraak van Sarah Meuleman (NRC .1.2.2023 ) : “Cultuur is geen standbeeld , cultuur beweegt “.

Karel Hupperetz